Sık Karşılaşılan Bıçak Çelikleri

‘‘Çelikler Hakkında’’ başlıklı yazımızda çeliğin ne olduğunu kısaca anlatıp temel bilgilere yer verdik. Bıçak çeliğinde aranan niteliklere ve çelik içeriğine eklenen elementlere değindik. Artık, bıçaklarda sıklıkla kullanılan çelikleri (Bu noktada şunu belirtmeliyiz: Çok sayıda çelik, bıçak çeliğinde aranan nitelikleri karşılasa ve bıçak yapımında kullanılsa da özellikle bıçak çeliği olması için geliştirilmiş çelik sayısı fazla değildir.) ve onların özelliklerini ele alabiliriz.

Ama önce bir konuya açıklık kazandırmalıyız… Çelik standartlarını belirleyen kimi ulusal {Bizdeki Türk Standartları Enstitüsü (TSE) benzeri.] ve benimsenmeleriyle uluslararası nitelik kazanan kuruluşlar bulunmaktadır. Örneğin AISI (Amerikan Demir ve Çelik Enstitüsü) standartları uluslararası kabul görmüştür. Keza Alman çelikleri DIN (Alman Standartlar Enstitüsü) standartlarına tabidir ve paralel olarak yine uluslararası yaygın kullanımı bulunan W-Nr malzeme numarasıyla da gösterilirler. Dolayısıyla karışıklık çıkabilmektedir, aynı ya da benzer çeliklerin pek çok ifadesi söz konusudur. Dahası, bu standartlar bazen spesifik içerik için, minimum ve maksimum olmak üzere, belli aralıklar sunmaktadır. Örneğin bu anlamda AISI 440C için 0,95-1,20 karbon ve 16-18 krom aralıkları verilmektedir. Yani nokta atış bir içerikten ziyade aralıklar söz konusudur. Bunlara bir de farklı çelik şirketlerinin belli isimler altında çelik üretmesini eklediğinizde karışıklıklar artmaktadır. Yine 440C’den devam edecek olursak, Böhler kendi ürettiği 440C’ye N695 demektedir.

İçerik denklikleri dikkate alınarak bu problemlerin üstesinden gelinebilir ama benzer içeriklere sahip çeliklerin arasında, üretim kalitesine bağlı farklar bulunabileceği de dikkate alınmalıdır.

Aşağıda, sık kullanılan bıçak çelikleri hakkında kısa açıklamalara yer verilmiştir. Yazının sonunda, çelik içeriklerine ulaşabileceğiniz bir tablo da bulunmaktadır: 

1055 (AISI): Basit bir karbon (paslanır) çeliğidir. Karbon oranı yüzde 0,55 civarındadır. Bu çeliğin aşınma dayanımı düşüktür ama şok direnci yeterlidir. Darbeye maruz kalacak ya da büyük boyutlu (Atış bıçakları, palalar, baltalar vb.) ürünlerde karşılaşılır.

1075 (AISI): Görece basit bir karbon (paslanır) çeliğidir. Karbon oranı yüzde 0,75 civarındadır. Doğru uygulanan ısıl işlemle tatmin edici sonuçlar almak mümkündür. Büyük üreticilerinkiler dâhil olmak üzere uygun fiyatlı bıçaklarda kullanılmaktadır. El baltalarında da tercih edilebilmektedir.

1095 (AISI): İçeriğindeki yüzde 0,95 dolayındaki karbonla paslanmaya açık, basit alaşımlı bir çeliktir. Buna karşın kolay işlenebilmesi ve yüksek sertlik alabilmesiyle popüler bir bıçak çeliğidir. Başlıca dezavantajı olan nispeten düşük aşınma direnci, bileme kolaylığı açısından avantaj da sayılabilir. Bu açıdan özellikle ordu bıçaklarında ve bushcraft bıçaklarında karşılaşılan bir çeliktir. Paslanmaya karşı kaplama uygulaması sık görülür. 65 HRC sertlik kazandırılabilen bu çelik, bıçak boyu uzadıkça daha düşük sertliklere indirilir. Tipik bir bıçak için tipik sertlik 58-60 HRC dolaylarındadır.

12C27 (Sandvik): İsveç Sandvik firmasının ürettiği bu çelik, saf yapısına karşın iyi ayarlanmış karbon-krom oranıyla, iyi korozyon ve aşınma direnci sağlamaktadır. Yüksek kaliteli bıçak çeliği elde edilmesine yönelik dengelenen yapısı, ısıl işlem sonrası, 440C gibi, 59 HRC dolaylarında sertlik kazanır. Av bıçakları, balıkçılık bıçakları, çakılar yanında; buz patenleri, buz matkapları ve jiletlerin yapımında da kullanılır.

14C28N (Sandvik): İsveç Sandvik firması tarafından bıçak çeliği olarak geliştirilen 14C28N; ince taneli yapısı, paslanmaz niteliği, sahip olduğu güç ve aldığı sertlik derecesi ile beklentileri karşılamaktadır. 12C27 temelli iyi dengelenmiş yapının yüzde 0,11 azot (nitrojen) ile desteklenmesi, karbür boyutunu ve hacmini artırmadan sertlik ve daha fazla serbest krom ile yüksek paslanmazlık sunmaktadır. Sahip olduğu niteliklerle 14C28N hem çakılarda hem bushcraft bıçaklarında hem de şef bıçaklarında kullanılabilmektedir. Sandvik, 55-62 HRC sertlik önermektedir.

154CM (Crucible): Amerikan Crucible Industries şirketi tarafından geliştirilen 154CM; 440C’den daha fazla sertlik, aşınma direnci ve paslanmazlık sunmaktadır. Aslında 154CM, 1970 dolaylarında, jet motoru türbinlerinde kullanılmak üzere imal edilmiştir. İlk kez, bıçak yapımının modern esaslarının belirlenmesine katkı sağlayan, Bob Loveless tarafından bıçak çeliği olarak kullanılmaya başlanmıştır. Sahip olduğu nitelikler bıçak çeliği olmak için çok uygundur ve çakılardan ağır hizmet bıçaklarına kadar geniş bir kullanım alanı sunabilmektedir. 1990’lı yıllarda başta Benchmade olmak üzere seçkin firmaların seçkin ürünlerinde kullanılan 154CM, zamanının en iyi bıçak çeliği olarak kabul görmüştür.

Crucible şirketinin üretimi sonlandırmasından sonra Japon Hitachi firmasının ürettiği ATS-34, 154CM’nin aynısıdır. CPM (Crucible Particle Metallurgy) işlemiyle daha temiz ve pürüzsüz yapıya kavuşan versiyonu CPM154, 2006 yılında Crucible tarafından geliştirilmiştir. CPM versiyon da aynı içeriğe sahiptir ama bazı kaynaklarda yer alan 0-0,4 vanadyum ve tungsten için ‘‘kalıntı olabilir’’ açıklaması yapılmıştır. Yine toz metal (PM) teknolojisiyle, Damasteel firması tarafından üretilen ve mezkûr çeliklerle çok yakın içerik taşıyan RWL-34, daha net belirtilen bir içeriğe sahiptir.

3Cr13 (GB): ‘‘Ulusal Standart’’ anlamına gelen ‘‘Guojia Biaozhun’’ kısaltması ‘‘GB’’ ile Çin çeliği olduğunu göstermektedir. Karbon ve krom miktarı çeliğin adına taşınmıştır. Çin çeliklerinde, eğer varsa, diğer elementlerin simgeleri de peşi sıra isme eklenir. 3Cr13, 1.4034 (W-Nr) ve AISI 420’ye yakın bir paslanmaz çeliktir. 52-55 HRC sertlik kazandırılan 3Cr13, benzeştiği çeliklerin daha ucuz bir alternatifidir.

1.4034(W-Nr): Klasik Solingen çeliği olarak adlandırılan bu Alman çeliği; paslanmaz niteliği, namlu dayanımını ve kolay bilemeyi harmanlamaktadır. Genelde 54-55 HRC sertlik kazandırılır ve ısıl işlem, korozyon direncini de artırır. Düşük alaşımlı bu krom çelik, giriş seviyesindeki bıçaklarda popülerdir.

1.4116 (W-Nr): Nispeten ince taneli ve paslanmaz nitelikte bir Alman çeliği olan 4116, kullanışlılığı ile, bıçak endüstrisinin çok çeşitli ürünlerinde yıllardır güvenle kullanılmaktadır. Mutfak bıçaklarında, çakılarda, dış mekân bıçaklarında ve hatta dalış bıçaklarında da kendisine yer bulmaktadır. Paslanmaz nitelikte bir bıçak arıyorsanız ve giriş seviyesinin biraz üstünü hedefliyorsanız, size uygun çelik muhtemelen 4116’dır. 54-57 HRC sertlik kazandırılan çelik, X50CrMoV15 (DIN) ve 420MoV (AISI) ile aynı yapıdadır. Çeliğin popülerliğinden faydalanmak isteyen bazı firmaların daha düşük kalitedeki çelikleri 4116 olarak tanıtmasına karşılık dikkatli olunmalıdır.

40X10C2M (GOST): Paslanmaz kategoriye yakın bu ısıya dayanıklı valf çeliği, bazı Rus bıçak yapımcıları tarafından kullanılmaktadır. 57-58 HRC sertlik tercih edilmektedir.

420 (AISI): Paslanmaz çelik tarihine bakıldığında ilk patenti alınan paslanmaz çeliklerden birinin muhteviyatının 420 ile örtüştüğü görülmektedir ve patentin (US1197256A) paslanmaz çelik olarak değil de çatal bıçak ‘‘Cutlery’’ kategorisinde alındığı dikkat çekmektedir.

420, paslanmaz bıçak çeliği için tercih edilen asgari karbon oranını barındıran ve bunu minimum yüzde 12 kromla korozyona karşı koruyan sertleştirilebilir bir çeliktir. 50-55 HRC sertlik alabilir. Yüksek derecede paslanmazlık sunar. Üretim miktarı ve içeriği itibarıyla kolay ulaşılabilen bu çelik, giriş seviyesi paslanmaz çakı ve bıçaklarda yaygın olarak kullanılır. Hatta sadece ‘‘stainless’’ ibaresi görülen bıçaklarda bu ve buna denk bir çeliğin kullanıldığı öngörülebilir. Paslanma direnciyle dalış bıçaklarında da kullanılmaktadır.

Çok sayıda muadili bulunan 420 çeliğin geliştirilmiş versiyonları da vardır. Örneğin 420J2 çelik, 0,15-0,36 karbon ihtiva eden ve karbon açısından zenginleştirilmiş bir versiyondur. Amerikan Latrobe firmasının ürettiği daha yüksek karbon içeren 420HC (Özellikle Buck firması tarafından başarıyla kullanılmıştır.) daha da farklılaşmış ve bıçak çeliği olarak iyileşmiştir. 420MoV’un ise, 420 sınırlarını aşmış olduğu söylenebilir.

440 (AISI): 400 serisi çelikler içinde yer alan 440 serisi, birbirinden karbon oranlarıyla ayrılan, 440A, 440B ve en yüksek karbon oranına sahip 440C’yi barındırmaktadır. Paslanmaz çelik tarihine bakıldığında erken dönemde izleri görülen ve bu kökleri itibarıyla ‘‘ana damar’’ ortaya koyan bu çelikler, benzerleri için çıkış noktası olmuştur. A’dan C’ye gidildikçe sertlik (Genelde 440A, 56 ve 440C, 58-59 HRC sertlik alacak biçimde ısıl işleme tabi turtulur.), keskinliği muhafaza etme artar ve paslanmazlık, tokluk bir nebze azalır.

440C’ye ayrıca değinmek gerekir. Daha önce benzerleri görülse de 1940’lı yılların ortalarında 440C olarak adlandırılan bu çelik, yıllar içinde, paslanmaz bıçak çeliğinde kalite standartlarının belirleyicisi hâline gelmiştir. Bıçak çeliği olarak kullanılması 1960’lı yılların başlarına uzanır. İlk kullanıcılar arasında D.E. "Ed" Henry, Gil Hibben ve Buck firması sayılabilir. Uzun yıllar boyunca en iyi bıçak çeliği kabul edilen 440C, seçkin firmaların seçkin ürünlerinde kullanılmıştır. Kullanıldığı üst düzey bıçaklara gururla markalanması, zihinlere kalite algısıyla bir kodlanmasına yardımcı olmuştur.

Pek çok çeliğin kendisinden dallandığı bir gövdeye benzetebilecek 440 serisinin diğer çeliklerle en çok kıyaslanan çelikler olmaları da mihenk niteliklerine işaret etmektedir.

Son olarak dikkat çekilmesi gereken husus şudur: 440 çeliklerin içerik skalasına uyan kimi çelikler başka isimler taşıyabilmektedir. İçerik skalasına uymayan kimi çeliklerin (Kullanım özellikleri ister yakın ister uzak olsun) de maalesef, çok eskiye dayanan ve günümüzde hâlen süren şekilde, 440 olarak tanımlandığı da bir gerçektir.

7Cr13 (GB): Giriş seviyesi paslanmaz çeliklere alternatif bir Çin çeliğidir. AISI 420 ve AISI 440A arası konumlandırılmaktadır.

7Cr17MoV (GB): Standart ismi 7Cr17 olan bir Çin çeliğidir ve AISI 440A’ya denktir.

8Cr13MoV (Ahonest Changjiang): Çin Ahonest Changjiang firmasının ürettiği bu paslanmaz nitelikteki çelik, diğer Çin çelikleri gibi, karbon ve krom miktarını adına taşımaktadır. Büyük ve bilindik Amerikan firmalarının da ürünlerinde kullandığı bu çelik, kullanıcı yorumlarında övülmektedir. Bıçak çeliği olmak için uygun niteliklere sahip bu dayanıklı ürün, fiyatına göre yüksek performansıyla öne çıkmaktadır.

9Cr13 (Ahonest Changjiang): Yüksek karbonlu bu paslanmaz, AUS-8 ve AUS-10 veya 440B ve 440C kullanılan ürünlerde alternatif olabilecek ve benzer kullanım özellikleri sergileyebilecek daha ucuz bir çeliktir. İçine eklenen kobalt, niteliklerini olumlu etkilemekte ve özellikle namlu dayanımını (edge retention) geliştirmektedir.

9Cr18 (GB): Çin 440C’si olarak nam salmıştır. Ne var ki hem karbon miktarı 440C’nin minimum (0,90-1,00) oranlarındadır hem de molibden miktarı maksimumu belirtmekte ve minimum sıfır olabilmektedir. Yüzde 0,4-0,7 molibden ve 0,95-1,10 içeren 9Cr18Mo, 440C’ye daha benzerdir. 9Cr18MoV’da ise karbon biraz daha azalsa da (0,85-0,95) artan molibden ve eser miktarda (0,7-0,12) olsa da katılan vanadyum, karbür oluşumunu desteklemekte ve özellikle kesiciler için iyi sonuç vermektedir.

80CrV2(DIN): Sağlamlığı ve esnekliğiyle bilinen 80CrV2, düşük alaşımlı, paslanmaz nitelikte olmayan bir takım çeliğidir.

95X18 (GOST): Rusların AISI 440C’ye denk olarak sundukları çelik, diğer benzerlerinin aksine titanyum da ihtiva etmektedir.

AEB-L (Uddeholm): Temel alaşımları içeren ve oldukça saf yapıdaki bu paslanmaz çelik yine İsveç Sandvik firmasının 13C26 çeliğiyle benzer yapıdadır ve her ikisi, 1960’lı yıllarda, jilet çeliği olarak geliştirilmişlerdir. Hem ince taneli hem de yüksek tokluğa sahip AEB-L, iyi sertlik alabilmekte ve buna karşın kolay bileme imkânı da sunmaktadır. İyi dengelenmiş saf yapıdaki çeliğin, paslanmaz Damascus yapımında da kullanıldığını son bir not olarak eklemek yerinde olacaktır.

AUS-8 (Aichi): Japon Aichi firmasının ürettiği bu paslanmaz, orta seviyede performans gösteren bir çelik olarak kabul edilmektedir. Kullanım özellikleri AISI 440B’ye benzerdir. Aynı firmanın ürettiği AUS-10 ise, AISI 440C’ye benzer kullanım özellikleri sergilemektedir. Aslında 13Cr sınıfına giren AUS-6M, AUS-8 ve AUS-10 çeliklerde, 440 serisinin harflerinin ilerlemesine benzer şekilde, rakam ilerledikçe karbon miktarı artmaktadır.

ATS-34 (Hitachi): bk. 154CM (Crucible)

Becut: Kuruluşunun ardından hızla büyüyerek küresel ölçekte faaliyet göstermeye başlayan Alman firması Bescar’ın patentli bıçak çeliğidir. Yüksek derecede paslanmazlığa sahip Becut, yüzde 0,7 kadar karbon içermektedir. Paslanmazlık ve dayanıklılık, yüzde 14,5 krom ve yüzde 2’ye varan molibden tarafından desteklenmektedir. İstikrarlı bu çeliğin alaşımındaki vanadyum ve niyobyum, bıçağa sertlik kazandıran ve ince taneli karbürler oluşturan özelliktedir. Özellikle yüzde 0,8 niyobyumun varlığının pozitif etkileri, kullanımda hissedilmektedir. Isıl işlem sonrası genellikle 56-58 HRC sertlik elde edilen malzeme; keskin, keskinliğini koruyan ve dayanıklı bir bıçak çeliğidir.

C75 (DIN): Alman imalatı, nispeten basit bir karbon çeliğidir. İyi ısıl işlemle tatmin edici sonuçlar alınabilen ve paslanmaz nitelik taşımayan çeliğin üzerinde, sadece kısa bir kullanım süresinden sonra, tipik mavi-gri patina oluşmaktadır. Büyük Alman firmalarının da tercihi olan bu çelik, kimi klasik çakılarda ve düşük maliyet istenen çeşitli boylardaki bıçaklarda kullanılmaktadır.

CPM154 (Crucible): 154CM’nin CPM (Crucible Particle Metallurgy) işlemiyle daha temiz ve pürüzsüz yapıya kavuşan versiyonudur. Yine Amerikan Crucible İndustries şirketi tarafından ama bu kez 2006 yılında geliştirilmiştir.

CPM 3V (Crucible): 1997 yılında tanıtılan CPM 3V, onun çıkışıyla üretimi durdurulan Vasco Die Steel’in toz metal versiyonudur.

En tok takım çeliklerinden biridir ve bunu aşınma direnciyle birleştirmeyi başarmaktadır. Yüzde 7,5 krom tarafından paslanmaya karşı da dayanıklı hâle getirilen çelik, yarı paslanmaz kategoride yer almaktadır. Bazı beklentilerin aksine yüzeysel paslanmanın, çukurlaşma-çökmeden (pitting) daha önce geliştiği kaydedilmiştir. Bu da kullanıcıyı sürprizlerden korumaktadır.

En yüksek tokluklara gereksinim duyulduğunda bunu aşınma direnciyle bir araya getiren çelik, bushcraft tutkunları tarafından da rağbet görmektedir. CPM 3V; 62-64 HRC gibi sertliklerde bile, aynı sertliğe getirilen pek çok çeliğin aksine, mikro kırıklara (micro chipping) bağlı körelme yaşamayacağınız stabil bir keskin kenar sunmaktadır.

CPM-20CV (Latrobe): Böhler M390 çeliğin Amerikan versiyonudur.

CPM-CruWear (Crucible): CPM (Crucible Particle Metallurgy) teknolojisiyle üretilen ve yarı paslanmaz kategoride değerlendirilebilecek bu takım çeliği, yüksek aşınma dayanımını ve yüksek tokluğu bir arada sunabilecek yapıdadır. CPM-CruWear, D2 çeliğe kıyasla daha yüksek aşınma dayanımı bulunan ve M2 takım çeliğine oranla daha yüksek tokluk sunan seçkin bir çeliktir.

CPM-M4 (Crucible): CPM (Crucible Particle Metallurgy) teknolojisiyle üretilen M4, yüksek hızlı bir takım çeliğidir. Paslanma direncinden fedakârlıkta bulunularak tokluk, güç ve aşınma direnci çok üst seviyelere çıkarılmıştır. Keskinleşebilme ve keskinliğini muhafaza etme niteliğiyle meşhurdur. Özellikle art arda ve uzun süreli kesimlerde üstün ve popüler olan CPM-M4 ile sadece özel üretim bıçaklarda karşılaşılmaktaydı. Ne var ki Benchmade ve Spyderco gibi firmalar, bu çeliği limitli ve kısa süreli üretimlerine dâhil ederek daha da popüler hâle getirdiler.

CPM-MagnaCut (Crucible): 2021 yılı başlarında ortaya koyulan ve ‘‘mucize çelik’’ olarak nitelenen bu ürün, knifesteelnerds.com yazarı Larrin Thomas (Metal ve Malzeme Mühendisliği alanında ‘’Doktora’’ derecesine sahiptir.) tarafından, bıçak çeliği olması için geliştirilmiştir. Bu vurgu önemlidir, çünkü bıçak için kullanılan çeliklerin pek çoğu spesifik olarak bıçak çeliği elde etmek için geliştirilmemiştir.

Bir çeliğin istenen üç özelliği [keskinleşebilme ve onu muhafaza etme, tokluk, pas direnci (DIN kategorisinde paslanmaz)] bir hedefler çatışmasını temsil eder. Çeliği paslanmaya dayanıklı hâle getirmek için yapılan krom ilavesi; yapıyı kaba (iri taneli), kırılgan ve çatlaklara karşı hassas kılmaktadır. Kesme dayanıklılığı üzerinde olumlu bir etkisi olan yüksek sertlik, genellikle tokluk pahasına elde edilir.

MagnaCut ile, yüzde 10,7 oranında yüksek krom içeriğine ve 62HRC'nin üzerinde etkileyici sertleşebilirliğe rağmen hem keskinlik hem de yüksek tokluk ve şok yükü toleransı sağlayan çok ince bir mikro yapı elde etmek mümkün olmuştur. Bunda, azot (nitrojen) ilavesi merkezi bir rol oynamaktadır.

Azot, alaşımdaki karbona benzer biçimde davranmaktadır. Bu amaçla karbon yerine ikame edilebilecek (Genelde destekleyici olarak kullanılır, tamamen karbon yerini alan nadir örnekler de bulunmaktadır.) azot, karbürler yerine nitrürler oluşturmaktadır. Azotun krom nitrür oluşturmaya, karbonun krom karbür oluşturmasına göre, daha az eğilimli olması nedeniyle; varlığı korozyon direncini artırarak alaşımda daha fazla serbest krom bırakır. Böylece azot, nitrürlerin oluşumunda daha az reaktif olduğundan, karbür boyutunu ve hacmini artırmadan sertlik sağlamak için kullanılabilmektedir. Aslında alaşımdaki bir çelik zararlısı olan azot, diğer başka unsurların yanı sıra, sofistike ısıl işlem sayesinde; MagnaCut çeliğin kristal kafes yapısına entegre edilir ve böylece, normalde birbiriyle çelişecek özellikler bir araya getirilir.

Bakıldığında çok dikkat çeken bir alaşım oranı gözlenmeyen MagnaCut’ın ender rastlanan yönü; vanadyum, niyobyum ve azotu bir arada içermesidir. Övgüyü hak eden bu çelik gerek tokluktan (CPM MagnaCut, 65HRC sertliğe getirildiğinde bile, çok daha düşük 60-61HRC sertliğe getirilen çoğu toz metal paslanmaz çeliğin tokluğunu karşılamaktadır.) gerekse kenar tutuşundan (keskinleşebilmesinden ve bu keskinliğini korumasından) ödün vermeden yüksek paslanmazlık sunmaktadır.

Bu niteliklere sahip olan ve bıçak çeliği olması amacıyla üretilen çeliğin; ağır kullanıma yönelik yüksek performanslı bıçaklardan, ince kenarlı kesicilere kadar geniş bir kullanım alanı bulunmaktadır.

Çıkışıyla birlikte çoğu büyük firma yeni ürünlerinde MagnaCut kullanmaya başlamış ve hatta bazı modellerini bu çelikle yenilemiştir.

CPM-S30V (Crucible): Bıçak çeliği olması için geliştirilen nadir çeliklerden olan S30V, bıçak çeliğinde aranan nitelikleri (keskinleşebilme ve onu muhafaza etme, sertlik, tokluk, paslanmazlık) bir arada karşılamayı başaran, CPM (Crucible Particle Metallurgy) teknolojisiyle üretilen bir çeliktir. Araştırma geliştirme aşamasına pek çok ünlü bıçak yapımcısı (Phil Wilson, Sal Glesser, Ernest Emerson, Tony Marfione, William Harsey Jr., Tom Mayo, Jerry Hossom, Paul Bos, Chris Reeve) dâhil olmuştur ve 2001 yılında üretildiğinde sansasyonel etki oluşturmuş ve kullanımı, kaliteli bıçaklarda hızla yaygınlaşmıştır. Zamanının en iyi bıçak çeliklerinden biri olarak görülen CPM-S30V, hâlen üst düzey bıçaklarda kullanılan bir çeliktir. İyi ısıl işlemle tatmin edici sonuçlara ulaşmak mümkündür. Aksi hâlde kronik bazı sorunlarla [Paslanma direncinin düşmesi ve mikro kırıklar (chipping)] karşılaşılabilmektedir. Chris Reeve, büyük bıçaklarında sertliği azaltma yoluna gitmiştir. CPM-S35VN ve CPM-S45VN gibi sonraki versiyonlarda bu sorunların giderilmesine yönelik adımlar atılmıştır.

CPM-S35VN (Crucible): 2009 yılında, CPM-S30V’nin geliştirilmesiyle ortaya çıkarılmıştır. En göze çarpan fark niyobyum eklenmesidir. Korozyon direnci gelişen ve tokluğu S30V’ye göre yüzde 15-20 oranında artan çelik mikro kırıklara karşı da daha dirençli hâle gelmiştir. İlk çıktığında, üreticisi aşınma direncinin etkilenmediğini duyurmuştur ama testler; keskinliği muhafaza etme konusunda S30V’nin bir nebze gerisinde kaldığını göstermektedir. Çıkışıyla birlikte bazı bıçak üreticileri (Spyderco, Rick Hinderer, Spartan Blades, Chris Reeve vs.) S30V’den bu çeliğe geçiş yapmışlardır.

CPM-S45VN (Crucible): Crucible ve Niagara Specialty Metals ortak çalışmasıyla, 2019 sonlarında tanıtılmıştır. S30V ve S35VN’ye göre paslanma direnci açıkça yükselmiştir. Tokluk ve keskinliğini muhafaza etmede ise her iki çeliğin arasında kalmaktadır. Çıkışıyla birlikte bazı bıçak üreticileri (Chris Reeve, Spartan Blades, Spyderco vs.) tarafından kullanılmaya başlanmıştır.

CPM-S90V (Crucible): AISI 420 çeliğe büyük oranda vanadyum eklenmesiyle geliştirilmiş ve Crucible (Crucible Particle Metallurgy) teknolojisiyle 1999 yılında üretilmiş bir çeliktir. Yüksek aşınma dayanımı sayesinde keskinliğini muhafaza eden, paslanmaz nitelikteki ve tokluğu yeterli (440C ile D2 arasında) bu çelik, yapılan testlerde göz doldurmuştur. Test sonuçlarının yanında kullanıcı taleplerinin etkisiyle de üst düzey çakıların namlularında, zaman ilerledikçe, daha sık görünür olmuştur.

CTS-BD1N (Carpenter): Carpenter firmasının ürettiği bu çelik; keskinliğini hatırı sayılır biçimde koruması, ince karbür yapısı ve paslanmaz niteliği sayesinde puan toplamaktadır. CTS-BD1 ile arasındaki fark azottur. İnceltilmiş keskin kenarlar elde edebileceğiniz CTS-BD1N, maksimum 63 HRC sertliğe getirilebilmektedir ama genelde 60 HRC sertlik tercih edilir.

CTS-XHP (Carpenter): Carpenter firması tarafından üretilen bu çelik, 440C’nin paslanmazlığını D2’nin sertliği ile bir araya getirmektedir. 64 HRC’leri görebilen sertliği 61-63 HRC dolaylarında tutulmaktadır. Toz metal teknolojisiyle [MC-Micro Carbide tanımı da toz metal (PM-Powder Metallurgy) teknolojisinin diğer bir adıdır.] üretilen CTS-XHP, bıçak çeliğinden beklentileri karşılayan kaliteli bir çeliktir.

D2 (AISI): D2, neredeyse paslanmaz kategoride yer alan (Yüzde 1,5-1,6 gibi yüksek bir karbon oranı içeren çelik, paslanmazlığa karşı yüzde 11,5-12 gibi bir krom oranıyla korunmaktadır.) ve kendisini ispatlamış bir takım çeliğidir. İyi sertlik alan ve tokluğu yeterli D2, kolay körelmemesi ve körelmeye başladığında bile karbür yapısı sayesinde kesmeyi sürdürebilmesiyle, özellikle bushcraft tutkunlarının vazgeçilmezidir. İkinci Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan ve popülerliğini hâlen sürdüren bu çeliği hemen hemen her bıçak firması kullanmaktadır.

Damascus: İlk soru şu olmalı: Hangi Damascus? Bu soruyu mutlaka sorun!

Damascus çeliğin kökeninde wootz çeliği bulunmaktadır.

Damascus, Şam anlamına gelmektedir. Bu adla anılması, 9. Asır itibarıyla zamanının en üstün teknolojisiyle üretilen çeliklerin Şam merkezli olmasıdır. Haçlı Seferleri sonrası Batı’ya yayıldığı görüşü hâkimdir ve kullanılan isim de bu görüşü destekler niteliktedir.

Farklı çelikler, istenen yapıya-desene göre, katlanarak-burkularak-kesilip eklenerek dövülür ve katmanlı bir yapı ortaya çıkar.

Damascus yapımında farklı çelikler kullanılarak işlevsellik (Çeliklerin sinerji oluşturması sağlanır. Örneğin, farklı çeliklerin kullanımıyla, esnek ve sert bir yapı oluşturulabilmektedir.) ve estetik elde edilir.

En önemlisi yapımında kullanılan çelikler olmak üzere, imalat tekniklerine ve desenlerine varıncaya kadar birbirinden farklı çok sayıda Damascus çelik bulunmaktadır. Günümüz teknolojisinde paslanmaz Damascus’lar da elde edilebilmektedir. Hatta iki yanı Damascus ve çekirdeği farklı çelik olan lamine Damascus’lar da üretilmektedir. Kaliteli ürünlerde yaygın olarak kullanılan Damascus çelikleri üreten başlıca firmalar arasında Alman BalbachDamast (Sandvik grubundan ayrılarak 2021 yılında farklı bir şirket hâline gelen İsveç kökenli Alleima firması da Ballbach’ın bazı Damascus çeliklerini endüstriyel ölçekte üretmektedir.), İsveç Damasteel ve Amerikan NicholsDamascus sayılabilir. Bu firmaların da farklı çeliklere ve farklı desenlere sahip ürünleri bulunmaktadır. Bunların yaygınları olanları da şu şekildedir:

Balbach DSC inox-s, yüksek performanslı iki paslanmaz İsveç çeliğinin (Parlak olan Alleima 19C27 ve koyu olan Alleima 7C27Mo2.) kullanılmasıyla ortaya çıkarılmıştır.

Damasteel DS93X de diğer Damascus çelikler gibi, farklı nitelikteki çelikleri kullanıma yönelik olarak optimize etmektedir. Seçkin ürünlerde karşılaşmaya alıştığımız paslanmaz nitelikteki bu İsveç toz metal Damascus (Açık renk ve parlak olan çelik toz metal RWL-34, koyu renk ve mat olan çelik PMC27'dir.) farklı üretim tekniklerinin getirdiği bir sonuç olmuştur.

Chad Nichols Stainless Damascus; AEB-L, 440c, saf nikel ve 304 çelik kullanılarak imal edilmektedir.

Bunlara ek olarak toz metal çekirdekli lamine Damascus’a da örnek verelim:

Damacore DC18N de paslanmaz Damascus konusunda çığır açan İsveç Damasteel firmasının ürettiği bir çeliktir ve nitrojen toz metal çekirdekli toz metal Damascus olarak tarif edilebilir. Çekirdeğin iki yanını saran Damasteel DS93X ile, San Mai olarak da bilinen üç parçalı bir lamine çelikten söz etmek mümkündür. Damacore® olarak tanımlanan bu çelikte; çekirdek görevini üstlenen N11X, Uddeholm Vanax SuperClean ile aynı içeriğe ve aynı üstün niteliklere sahiptir.

Elmax (Uddeholm): Uddeholm (İsveç) ve Böhler (Avusturya) firmaları tek çatı altında birleşen ve çelik pazarını domine eden firmalar olmuştur. Tane boyutunu küçülten ve karbür dağılımına yardımcı olan toz metal (PM-Powder Metallurgy) teknolojisiyle üretilen ve yüksek karbürlü-yüksek kromlu bir çelik olan Elmax, aynı çatı altında bulunduğu Böhler M390 ile çok benzer yapıdadır. Genelde çakılarda ve küçük bıçaklarda 61-62 HRC sertikte tercih edilen Elmax ile M390 arasındaki, M390 lehine olan fark; detaylı testlerde saptanabilmektedir.

K390 (Böhler): Uddeholm (İsveç) ve Böhler (Avusturya) firmaları tek çatı altında birleşen ve çelik pazarını domine eden firmalar olmuştur. Böhler tarafından üretilen ‘‘microclean’’ sıfatına sahip bu toz metal, son teknoloji ürünü, bir soğuk iş takım çeliğidir. Zengin alaşımı, endüstriyel kesme-delme işlemlerinde ihtiyaç duyulan aşınma direncini ve yüksek basınç dayanımını sağlamak için özel olarak geliştirilmiştir. Son derece ince ve homojen mikro yapısı, sertliğine rağmen, onu kolaylıkla işlenebilir kılar ve ısıl işlem görmesini kolaylaştırır. Üst düzey bıçaklarda karşılaşılan M390’dan daha zengin bir alaşım sunan bu çeliğin tokluğu daha yüksek ama korozyon direnci daha düşüktür. Sonuçta K390, olağanüstü bir bıçak malzemesidir. 66 HRC civarında sertlik alabilen K390’ın maksimum çalışma önerisi 64 HRC’dir ve genelde bıçaklarda 62-64 HRC sertliğe getirilir.

Lamine Çelikler (Laminate Steels): Katmanlı çeliklerdir. Genellikle 3 parça hâlinde kullanılırlar. Nitekim Japonca San Mai (三枚) de üç parça anlamına gelmektedir. Değişik nitelikteki çeliklerin bir arada kullanılmasıyla sinerji oluşturulur.

Çekirdek (core) denilen kısım, ortada-arada kalan çelik katmanıdır ve ağız açımı sonucu keskin kenar görevini üstlenir. Diğer iki parça yanlara tekabül eder.

Örneğin çekirdek görevindeki çeliğin sert ve onu arasına alan parçaların yumuşak tutulduğu bir lamine çelik, sert çelik gibi kesim yapabilecek fakat daha esnek olacaktır.

Yine çekirdeğin sert tutulup onu arasına alan parçaların Damascus olduğu görselliğe de hitap eden örnekler, özellikle mutfak bıçakları arasında, yaygındır.

Kullanılan çeliklere ve dizilim tercihlerine göre farklı lamine çelikler üretilmektedir.

M390 (Böhler): Uddeholm (İsveç) ve Böhler (Avusturya) firmaları tek çatı altında birleşen ve çelik pazarını domine eden firmalar olmuştur. Böhler firmasının ürettiği bu ''microclean'' sıfatına sahip 3. nesil toz metal, bıçak çeliğinde aranan nitelikleri bünyesinde barındırmaktadır. Çıkışının ardından üst düzey çakılarda yoğun şekilde kullanılmaya başlanması tesadüf değildir. Keskinleşebilme ve keskin kalabilmeyi yüksek paslanmazlıkla harmanlayan bu çeliğin yakınılabilecek tek yönü olarak bileme zorluğu gösterilmektedir. Aslında bileme zorluğu, aşınma dayanımının getirdiği bir sonuçtur. Bileme esnasında inatçı çapaklara izin vermeyen yapısı, aslında kolaylık anlamına da gelmektedir. En iyi performansı elde etmek ve zengin karbür yapısının desteğini azaltmamak için, tek tarafta minimum 15 derece açıya ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir ki zaten çoğu bıçak, tek tarafta 20 derece açıyla bilenerek satışa sunulmaktadır.

M398 (Böhler): Uddeholm (İsveç) ve Böhler (Avusturya) firmaları tek çatı altında birleşen ve çelik pazarını domine eden firmalar olmuştur. Böhler firmasının 2019 yılında piyasaya sunduğu M398, bıçak meraklılarının yakından tanıdığı M390 çeliğin geliştirilmesiyle oluşturulmuştur. M390’dan yüzde 0,7 daha fazla karbon ve yüzde 3,2 daha fazla vanadyum içeren bu toz metal, daha yüksek sertliğe ve aşınma direncine sahiptir. Rekor oranlarda alaşım yüzdesine (yüzde 30’u aşmaktadır) sahip M398, aşınma direnci nedeniyle, zor bilenen ve M390’a göre tokluktan ödün verilmiş bir çeliktir. Genellikle, seçkin ürünlerin, yüksek performanslı kısa namlularda kullanılmaktadır. Isıl işlem sonrası 66-67 HRC sertlikleri görebilen çeliğe, seri üretim çakılarda, genellikle 60-62 HRC sertlik kazandırılmaktadır.

N678 (Böhler): Uddeholm (İsveç) ve Böhler (Avusturya) firmaları tek çatı altında birleşen ve çelik pazarını domine eden firmalar olmuştur. Birçok kesici alet türü için paslanmaz nitelikte bir takım çeliği olan N678, yüzde 1,9 vanadyum ihtiva etmesiyle dikkat çekmektedir. Çalışma sertliği 57-59 HRC’dir.

N690 (Böhler): Uddeholm (İsveç) ve Böhler (Avusturya) firmaları tek çatı altında birleşen ve çelik pazarını domine eden firmalar olmuştur. Böhler firması tarafından üretilen N690, Japon VG-10 çeliğinin geliştirilmişidir. Bu çelik, ayrı bir kategori kabul edilen toz metaller sayılmazsa, paslanmaz çeliklerin zirvesinde yer almakta ve bıçak endüstrisinin kaliteli ürünlerinde son derece yaygın olarak kullanılmaktadır. Genelde 58-60 HRC sertlik kazandırılan bu popüler çelik için, ‘‘günümüzün 440C’si’’ yakıştırması yapılabilir.

N695 (Böhler): Böhler firması, kendi ürettiği 440C’ye N695 ismini vermiştir.

Niolox (Lohman): Bu paslanmaz denebilecek takım çeliğinin alaşımındaki niyobyum, bıçağa sertlik kazandıran ve ince taneli karbürler oluşturan özelliktedir. Toz metal olmamasına karşın ince taneli yapıdaki çelik, 58-63 HRC arası çalışma sertliğine de imkân vermektedir. D2’ye benzer bir aşınma direncine ve ince taneli yapısı nedeniyle, daha iyi bir keskin kenar stabilitesine sahip olarak değerlendirilmektedir.

Nitro-B (Buderus Edelstahlwerke): Alman çeliği olan Nitro B de azot içermektedir. Azot içeren bu çelik; ince karbür yapısı, sertlik ve yüksek paslanmazlık [Karbon gibi davranan azot, nitrürler oluşturmaktadır. İnce karbür yapısı, pürüzsüz bir keskinliği mümkün kılmaktadır. Azot alaşımlı çeliklerde, düşük karbon oranları kullanılmasına (hatta karbon kullanılmayan nadir örnekler mevcuttur.) karşın yine de yüksek sertlikler elde edilebilmektedir. Azot, karbona nazaran alaşımda daha fazla serbest krom kalmasını da sağlamaktadır. Düşük karbon ve serbest krom, korozyon direnci anlamına gelmektedir.] sunabilmektedir. Maksimum çalışma sertliği 60 HRC olarak belirtilmektedir.

Nitro-V (New Jersey Steel Baron): Azot ve vanadyum ile modifiye edilmiş AEB-L veya vanadyum eklenmiş 14C28N olarak tanımlanan çelik, düzgün bir bıçak çeliğidir. Çalışma sertliği 58-62 HRC aralığındadır ve 58-60 HRC, tokluk ve darbe dayanımı bakımından, doğru bir tercih olacaktır.

PMC27 (Damasteel): Sandvik 12C27 ile benzer içeriğe sahip olan bu oldukça saf çelik, toz metal teknolojisiyle, daha temiz ve rafine yapıda üretilmektedir. Damasteel, bu çeliği tek başına değerlendirmemekte ve Damascus yapımında kullanmaktadır.

RWL-34 (Damasteel): İsveç Damasteel firması tarafından, patentli toz metal (PM) teknolojisiyle üretilen RWL-34, homojen ve temiz bir yapı kazanmıştır. 154CM, ATS-34 ve CPM154 ile benzer içeriğe sahip çelik, üretim teknolojisinin avantajlarını taşımaktadır. Damasteel firması tarafından Damascus yapımında da kullanılan bu çelik; tok, güçlü ve hem keskinleşebilen hem de keskinliğini uzun süre koruyabilen yapıdadır. Çeliğin, ATS-34’ü ilk kullananlardan biri olan ve popüler hâle gelmesinde önemli rol oynayan Amerikalı bıçak yapımcısı Robert Waldorf Loveless anısına ‘‘RWL-34’’ olarak adlandırıldığı belirtilmektedir.

Sleipner (Uddeholm): Uddeholm (İsveç) ve Böhler (Avusturya) firmaları tek çatı altında birleşen ve çelik pazarını domine eden firmalar olmuştur. Uddeholm’un soğuk çalışma takım çeliği olan Sleipner, D2 çeliğinin modifiye edilmişidir ve ona nazaran daha iyi tokluğa ve aşınma direncine sahiptir. Yarı paslanmaz kategoride yer alan ve 60-64 HRC sertlik alabilen Sleipner, bıçak çeliği olarak bushcraft tutkunları tarafından beğenilmektedir.

Vanax (Uddeholm): 3. nesil toz metal olan bu ince taneli nitrojen çeliği, teknolojinin ulaştığı son noktadaki diğer toz metallere (M390 ve Elmax gibi) meydan okumakta ve paslanmazlıkta ise onları geçmektedir.

Azot, alaşımdaki karbona benzer biçimde davranmaktadır. Bu amaçla karbon yerine ikame edilebilecek (Genelde destekleyici olarak kullanılır, tamamen karbon yerini alan nadir örnekler de bulunmaktadır.) azot, karbürler yerine nitrürler oluşturmaktadır. Azotun krom nitrür oluşturmaya, karbonun krom karbür oluşturmasına göre, daha az eğilimli olması nedeniyle; varlığı korozyon direncini artırarak alaşımda daha fazla serbest krom bırakır. Böylece azot, nitrürlerin oluşumunda daha az reaktif olduğundan, karbür boyutunu ve hacmini artırmadan sertlik sağlamak için kullanılabilmektedir.

Kendisinden sonra gelen nitrojen içerikli çeliklere ilham veren Vanax, çelikler içinde özel bir yerde bulunmaktadır.

VG-10 (Takefu): İyi keskinlik alan ve bunu koruyan üst düzey bir paslanmaz çeliktir. Bünyesinde kobalta yer verilen bu Japon çeliği, çıkışının ardından, uluslararası kaliteli ürünlerde de kendisine hemen yer bulmuştur. Mutfak bıçaklarında, çakılarda ve bıçaklarda yaygın olarak kullanılmıştır. Ağır kullanıma hazırlanacak bıçaklarda, bileme açısının yükseltilmesi tavsiye edilmektedir. 58-62 HRC aralığında kullanıldığına rastlansa da genelde, yaklaşık 60 HRC sertlik kazandırılmaktadır. Tekrar belirtelim ki N690, VG-10 altyapısı üzerine geliştirilmiştir.